Ô nhiễm môi trường là gì? Nguyên nhân làm ô nhiễm môi trường

Hiện nay, tình trạng ô nhiễm môi trường ngày càng nghiêm trọng. Vì vậy để hiểu rõ ô nhiễm môi trường là gì? Biểu hiện của nó như thế nào? Ta cần dùng những giải pháp nào để hạn chế được sự ô nhiễm này? Mời bạn đọc và theo dõi bài viết dưới đây.

Ô nhiễm môi trường là gì?

Ô nhiễm môi trường là hiện tượng môi trường tự nhiên bị ô uế. Đồng thời, các đặc tính vật lý, sinh học và hóa học của môi trường bị thay đổi, gây hại cho sức khỏe con người và các sinh vật khác trong tự nhiên. Nguyên nhân chính của ô nhiễm môi trường là do hoạt động xả – thải từ đời sống; sinh hoạt và sản xuất của con người. Ngoài ra, còn có một số tác động tiêu cực từ tự nhiên khác góp phần làm ô nhiễm môi trường. Vấn đề biến đổi khí hậu ở Việt Nam đang nhận được sự quan tâm đặc biệt.

Ô nhiễm môi trường là hiện tượng môi trường tự nhiên bị nhiễm bẩn

Trong thời đại phát triển không ngừng hiện nay, ô nhiễm môi trường trở thành một vấn đề đau đầu cho mọi người. Không chỉ tại Việt Nam, mà ở mỗi quốc gia, mỗi nơi, ô nhiễm xảy ra. Có thể là ô nhiễm không khí, ô nhiễm tiếng ồn, ô nhiễm nước, ô nhiễm biển…

Ô nhiễm môi trường ảnh huởng tiêu cực đến sinh sản và tăng cường hiệu ứng nhà kính và biến đổi khí hậu toàn cầu.

Những biểu hiện của ô nhiễm môi trường

Hiện nay, tình trạng ô nhiễm ở Việt Nam đang ở mức độ báo động và có thể thấy ở hầu hết các tỉnh thành. Đặc biệt là ô nhiễm nguồn nước và ô nhiễm không khí.

Gần đây, chỉ số chất lượng không khí (AQI) cho thấy mức độ ô nhiễm ở nước ta đạt mức trung bình đến có hại. Đôi khi còn rất hại (từ màu cam đến màu đỏ đậm). Nguy hiểm nhất là khi có báo hiệu màu tím (rất có hại) hoặc màu nâu (nguy hiểm).

Điều này cho thấy, số lượng các nhà máy và xưởng sản xuất tăng lên. Thế nhưng lại không được giám sát chặt chẽ trong việc xử lý chất thải và khói bụi thải ra môi trường.

Các dạng ô nhiễm chính bao gồm ô nhiễm nguồn nước; ô nhiễm không khí, ô nhiễm đất và ô nhiễm tiếng ồn. Chúng ta sẽ tìm hiểu phân tích chi tiết về các dạng ô nhiễm này ở phần sau.

Quá trình ô nhiễm môi trường gây ra nhiều hiện tượng xảy ra xung quanh chúng ta. Một số hiện tượng có thể nhận biết ngay, trong khi một số khác phải trải qua quá trình biến đổi theo thời gian để nhận biết chính xác. Dưới đây là một số biểu hiện của ô nhiễm môi trường:

• Nhiệt độ Trái đất tăng lên, làm tăng nhiệt độ bề mặt.
• Băng tan ở cả hai cực, dẫn đến tăng mực nước biển.
• Nước biển dâng, gây hiện tượng xâm nhập mặn thường xuyên.
• Sạt lở đất xảy ra ở vùng ven biển, ven sông, ven suối.
• Thời tiết không ổn định, thể hiện qua sự thay đổi mưa nắng bất thường và khó dự đoán.
• Sâu bệnh và dịch bệnh trở nên khó điều trị và lây lan mạnh.
• Sự mất dần nguồn nước và cạn kiệt nguồn tài nguyên nước.
• Đất đai trở nên khô cằn và khó trồng trọt.
• Sự gia tăng các bệnh tật ở con người.
• Thiếu hụt tầng ozon trong tầng bình lưu.
• Tăng số lượng lũ lụt và hạn hán.
• Nhiều loại dịch bệnh xuất hiện và khó điều trị một cách triệt để.

Những biểu hiện này là kết quả của các vấn đề môi trường như: biến đổi khí hậu, ô nhiễm không khí, ô nhiễm nước, khai thác tài nguyên không bền vững và các hoạt động gây ô nhiễm khác. Chúng tác động tiêu cực đến môi trường, con người và các hệ sinh thái. Vì vậy, đòi hỏi sự nhất quán và hành động từ tất cả chúng ta để giải quyết và bảo vệ môi trường.

Ô nhiễm môi trường xuất phát từ những nguyên nhân nào?

Tác động tự nhiên

Ô nhiễm vì những tác động tự nhiên

• Sạt lở đất đồi núi và bờ sông: Sự sạt lở đất đồi núi và cuốn trôi của đất, bùn, mùn…. Làm giảm chất lượng của nguồn nước.
• Phun trào núi lửa: Sự phun trào của núi lửa có thể tạo ra khói bụi và tro núi lửa. Những tác nhân này có thể được mang đi bởi nước mưa và gây ô nhiễm môi trường.
• Hóa thạch và phân hủy sinh vật: Sự phân hủy xác sinh vật sống và xác chết các sinh vật trong môi trường nước. Hoặc đất có thể gây ô nhiễm trực tiếp nguồn nước. Đặc biệt, trong các hệ thống dòng chảy như ao hồ, kênh rạch, thiên tai và thảm họa thiên nhiên như: lũ lụt và mưa bão. Có thể dễ dàng cuốn trôi rác thải và lan truyền nhanh chóng, gây khó khăn trong việc kiểm soát.

Do tác động của con người

Ô nhiễm từ sinh hoạt hàng ngày

Ô nhiễm môi trường phát sinh từ những hoạt động hàng ngày của con người

Hàng ngày, con người sử dụng nước cho nhiều hoạt động khác nhau, từ cá nhân đến cơ quan; khách sạn, nhà hàng và bệnh viện. Nước từ các hoạt động này chứa các chất thải như: dầu mỡ, chất rắn, vi khuẩn. Thường không được xử lý mà thải trực tiếp vào ao, hồ, sông…

Ô nhiễm từ chất thải nông nghiệp

Các chất thải từ phân, nước tiểu của gia súc; phân bón và hóa chất nông nghiệp thường không được thu gom và xử lý. Những chất thải này có thể gây ô nhiễm nguồn nước mặt và nước ngầm.

Công nghiệp hóa và hiện đại hóa đã trở thành xu hướng phát triển chung của các quốc gia. Lượng chất thải từ các hoạt động công nghiệp là rất lớn. Đều có thành phần đa dạng tùy thuộc vào từng ngành nghề sản xuất và kinh doanh. Tuy nhiên, mức độ nguy hiểm của chúng đều gây hại đến môi trường.

Các nguyên nhân này do tác động của con người góp phần lớn vào ô nhiễm môi trường. Để giảm thiểu ô nhiễm, cần áp dụng các biện pháp xử lý chất thải; tăng cường quản lý nước và áp dụng công nghệ sạch trong quá trình sản xuất và sinh hoạt hàng ngày.

Chất thải phương tiện giao thông

Trong tổng lượng chất thải gây ô nhiễm môi trường; khí thải từ phương tiện giao thông đường bộ chiếm vị trí hàng đầu hiện nay. Trong số các loại phương tiện tham gia giao thông, xe máy chiếm tỷ lệ lớn nhất và là nguồn chất thải gây ô nhiễm lớn nhất.

Ô nhiễm môi trường từ khói bụi phương tiện giao thông

Phương tiện giao thông sử dụng xăng và dầu diesel làm nhiên liệu; trong quá trình rò rỉ, bốc hơi và đốt cháy nhiên liệu. Tạo ra nhiều loại khí độc như VOC (hợp chất hữu cơ bay hơi), benzen, toluen…

Chất thải từ các nhà máy và xí nghiệp

Do chi phí đầu tư vào trang thiết bị và các biện pháp xử lý chất thải; khí thải là rất lớn. Nên rất ít công ty có biện pháp xử lý hoặc thậm chí khi có các khu vực xử lý; vẫn còn một phần chất thải được xả trực tiếp vào môi trường do lượng chất thải quá lớn và không thể xử lý hết.

Chất độc hóa học và chất bảo vệ thực vật

Các loại thuốc trừ sâu và thuốc bảo vệ thực vật được sử dụng phổ biến. Chai lọ, bao bì để chứa các loại thuốc này sau khi sử dụng thường bị vứt bỏ không đúng quy trình; thậm chí bị vứt trực tiếp vào nước. Lượng chất hóa chất còn lại sẽ ảnh hưởng đến chất lượng nước khi chúng thấm vào nước ngầm và đất.

Sử dụng nhiên liệu hóa thạch

Khí CO2 là nguyên nhân chính gây hiệu ứng nhà kính; được coi là tác nhân gây ô nhiễm khí hậu nghiêm trọng nhất. Hàng tỷ tấn CO2 được thải ra môi trường hàng năm thông qua việc đốt các nhiên liệu hóa thạch. Nồng độ CO2 trong khí quyển Trái đất ngày càng tăng. Do đó, cần có các biện pháp giảm thiểu lượng khí này được thải ra môi trường sống.

Các nguyên nhân trên đây, do tác động của con người, góp phần quan trọng vào ô nhiễm môi trường. Để giảm thiểu ô nhiễm, cần áp dụng công nghệ xử lý chất thải; kiểm soát sử dụng chất hóa học và tìm kiếm các nguồn năng lượng thay thế hóa thạch.

Phóng xạ

Chất phóng xạ cũng góp phần gây ra tình trạng ô nhiễm môi trường. Chủ yếu được tạo ra bởi các vụ nổ hạt nhân; chiến tranh hạt nhân và các quá trình tự nhiên như phân rã phóng xạ của radon.

Các vụ nổ hạt nhân và chiến tranh hạt nhân có thể gây ra rò rỉ chất phóng xạ. Làm ô nhiễm môi trường và gây nguy hiểm cho sức khỏe con người và các sinh vật. Ngoài ra, phóng xạ tự nhiên từ radon, một chất phóng xạ tự nhiên có mặt trong đất và đá, cũng có thể gây ô nhiễm môi trường, đặc biệt khi được hít thở vào cơ thể.

Để giảm thiểu ô nhiễm môi trường từ phóng xạ, cần có các biện pháp quản lý an toàn và kiểm soát chặt chẽ việc sử dụng, vận chuyển và xử lý chất phóng xạ.

Các loại ô nhiễm môi trường tại Việt Nam

Thực tế tại Việt Nam, tồn tại các dạng ô nhiễm môi trường sau đây:

Ô nhiễm không khí

Ô nhiễm không khí xảy ra khi trong không khí có mặt một số chất lạ và chất bị biến đổi thành phần, gây mất đi tính trong lành và tạo ra mùi khó chịu, có thể hạn chế tầm nhìn của con người.

Ô nhiễm không khí, bụi mịn gia tăng gây ảnh hưởng hô hấp

Hiện nay, chất lượng không khí tại Việt Nam, đặc biệt ở các đô thị lớn, đang ngày càng giảm đi. Bụi mịn có xu hướng gia tăng và gây ảnh hưởng nặng nề đến sức khỏe con người, đặc biệt là các vấn đề liên quan đến hệ hô hấp. Ngoài ra, ô nhiễm không khí cũng ảnh hưởng đến hệ sinh thái, gây ra các hiện tượng thiên nhiên bất thường như mưa axit phá hủy mùa màng và hiệu ứng nhà kính.

Có nhiều nguyên nhân gây ô nhiễm không khí, nhưng chủ yếu xuất phát từ hoạt động của con người trong cuộc sống hàng ngày và hoạt động công nghiệp. Các hoạt động này thải ra không khí các chất độc hại gây ô nhiễm.

Môi trường đất

Ô nhiễm môi trường đất là hiện tượng suy thoái của lớp đất trên bề mặt do tác động của rác thải và sự suy kiệt tài nguyên. Đây là kết quả của hoạt động con người, bao gồm việc xả thải chất ô nhiễm, sử dụng quá mức chất hóa học và thuốc bảo vệ thực vật, khai thác khoáng sản và phá rừng làm xói mòn đất. Ô nhiễm đất gây ảnh hưởng nghiêm trọng đến môi trường sống của các loài động vật và thực vật trên hành tinh. Đồng thời, việc suy thoái tài nguyên thiên nhiên cũng tác động tiêu cực đến chất lượng cuộc sống của con người.

Ô nhiễm đất dễ dẫn đến hiện tượng xói mòn đất

Khi đất bị ô nhiễm, các chất độc hại có thể thấm vào lớp đất và lan truyền vào các nguồn nước ngầm, gây ô nhiễm nguồn nước và ảnh hưởng đến hệ sinh thái. Ngoài ra, việc suy thoái đất cũng dẫn đến sự mất mát đa dạng sinh học và sức khỏe đất, làm giảm khả năng sản xuất nông nghiệp và gây tổn hại đến nguồn lương thực. Điều này cũng gây ảnh hưởng nghiêm trọng đến sự ổn định và phát triển bền vững của các khu vực địa phương và toàn cầu.

Để giảm thiểu ô nhiễm môi trường đất, cần thiết lập các biện pháp quản lý chặt chẽ việc xử lý chất thải, sử dụng phương pháp nông nghiệp bền vững, và thực hiện các hoạt động khai thác tài nguyên thiên nhiên theo cách bảo vệ môi trường và tái tạo đất.

Môi trường nước

Ô nhiễm môi trường nước xảy ra khi trong nguồn nước xuất hiện các chất lạ hoặc có sự biến đổi tiêu cực, làm cho nguồn nước trở nên độc hại đối với sinh vật và con người. Ô nhiễm môi trường nước gây tác động nghiêm trọng đến hệ thống môi trường, làm giảm độ đa dạng sinh học và ảnh hưởng lớn đến sức khỏe con người.

Ô nhiễm nguồn nước gây hại cho sinh vật và con người

Có nhiều nguyên nhân gây ô nhiễm nguồn nước. Trong đó, nguyên nhân điển hình và nghiêm trọng nhất là từ các thành phố lớn, khu công nghiệp và các khu đô thị đông dân cư, nơi chất thải được xả ra môi trường nước mặt với lượng lớn. Thực tế còn có rất nhiều cơ sở sản xuất xả thải trực tiếp không qua xử lý, gây ô nhiễm môi trường nghiêm trọng, thậm chí dẫn đến tình trạng “chết trắng” của sông, ao, hồ lớn do ô nhiễm.

Để giảm thiểu ô nhiễm môi trường nước, cần thiết lập các biện pháp quản lý chặt chẽ việc xử lý chất thải, kiểm soát và giám sát chất lượng nước thải từ các nguồn công nghiệp và dân cư. Đồng thời, cần khuyến khích sử dụng công nghệ xử lý nước hiệu quả và thúc đẩy việc bảo vệ và phục hồi các nguồn nước nội địa và môi trường nước mặn.

Tìm hiểu thêm: Nước thải là gì – Phân loại, quy trình xử lý nước thải

Chất gây nên ô nhiễm môi trường? Cách phân loại

Theo khoản 15 Điều 3 Luật Bảo vệ môi trường năm 2020, chất ô nhiễm môi trường được định nghĩa là các chất hóa học hoặc các tác nhân vật lý, sinh học, khi xuất hiện trong môi trường vượt quá mức cho phép, gây ra tình trạng ô nhiễm.

Các chất ô nhiễm môi trường được chia thành hai nhóm chính: chất ô nhiễm khó phân hủy và chất ô nhiễm hữu cơ khó phân hủy.

• Chất ô nhiễm khó phân hủy: Đây là loại chất ô nhiễm có độc tính cao và khó phân hủy. Chúng có khả năng tích lũy sinh học và lan truyền trong môi trường, gây tác động tiêu cực đến môi trường và sức khỏe con người.
• Chất ô nhiễm hữu cơ khó phân hủy: Đây là loại chất ô nhiễm khó phân hủy được quy định trong Công ước Stockholm về các chất ô nhiễm hữu cơ khó phân hủy. Các chất này bao gồm những chất hóa học như dioxin, furan, polychlorinated biphenyls (PCBs) và các hợp chất hữu cơ khác, có khả năng gây hại nghiêm trọng cho môi trường và sức khỏe con người.

Qua đó, việc xác định và giám sát chất ô nhiễm môi trường là rất quan trọng để áp dụng các biện pháp bảo vệ môi trường hiệu quả và giữ gìn sức khỏe của cộng đồng.

Giải pháp khắc phục ô nhiễm môi trường

Tuyên truyền và nâng cao ý thức người dân

Tuyên truyền và nâng cao ý thức người dân trong việc bảo vệ môi trường

Rác thải từ sinh hoạt và các hoạt động sản xuất công nghiệp, nông nghiệp của con người là nguyên nhân chính gây ô nhiễm môi trường hiện nay. Vì vậy, để khắc phục ô nhiễm môi trường, việc tuyên truyền và nâng cao ý thức của người dân đóng vai trò quan trọng. Dưới đây là những biện pháp cụ thể để tuyên truyền và nâng cao ý thức người dân:

• Thông qua hoạt động tuyên truyền
• Giáo dục và hệ thống hóa kiến thức về môi trường
• Khuyến khích thực hiện các hành động bảo vệ môi trường
• Xây dựng hệ thống quản lý chất thải
• Thiết lập và thực thi quy định pháp luật về môi trường
• Khuyến khích công nghệ và sáng tạo xanh

Hoàn thiện hệ thống Pháp luật bảo vệ môi trường

Tháng 1 năm 1994, Việt Nam đã ban hành Luật bảo vệ môi trường với các quy định xử phạt hành chính, hình sự đối với những hành vi gây ô nhiễm môi trường. Tuy nhiên, với tình trạng ô nhiễm môi trường hiện nay, Chính phủ và các cơ quan ban ngành cần tiếp tục hoàn thiện hệ thống Pháp luật để đưa ra các giải pháp cưỡng chế hành chính và xử lý hình sự mạnh mẽ hơn, nhằm tăng cường sức ép trên các đối tượng vi phạm.

Tăng cường công tác kiểm tra, giám sát môi trường

Tăng cường công tác kiểm tra, giám sát môi trường

Để phát hiện kịp thời, ngăn chặn và xử lý triệt để các hành vi gây ô nhiễm môi trường từ cá nhân, doanh nghiệp và các cơ quan ban ngành, việc tăng cường công tác kiểm tra, giám sát môi trường là rất cần thiết. Đặc biệt, lực lượng thanh tra môi trường và cảnh sát môi trường các cấp cần phối hợp chặt chẽ để thực hiện công tác thanh tra và giám sát môi trường.

Bảo vệ môi trường là trách nhiệm của tất cả chúng ta. Bằng cách thực hiện những hành động nhỏ trong cuộc sống hàng ngày, chúng ta có thể cùng nhau tạo ra một môi trường sống tốt đẹp và bền vững cho tương lai.